کودکان تیزهوشکودکان تیزهوش، یکی از مباحث مطرح در علوم تربیتی بوده که به تعریف کودکان تیزهوش و بیان ویژگی‌های آنها می‌پردازد و در باب ضرورت شناسایی این افراد و وجود برنامه‌های مخصوص این افراد بحث می‌کند. اولین شرطی که برای تیزهوشی در نظر گرفته شده است، هوشبهر بیش از ۱۳۰ است. در کنار چنین هوشبهری، آفرینندگی و توانایی فرد در استدلال و همچنین ابتکار او در انجام کارها را باید مدنظر داشت. پیشرسی استعداد و تمایل به رقابت با کودکان بزرگتر از خود، نیز از جمله شاخص‌هایی است که در کودکان تیزهوش دیده می‌شود. [۱]
احمدوند، محمدعلی، روانشناسی کودکان استثنایی، ص۲۲۲، تهران، دانشگاه پیام نور، ۱۳۷۵.
فهرست مندرجات۱.۱ - سرآمد بودن ۱.۲ - معیارهای سرآمدی ۲ - ویژگی‌ها ۲.۱ - جسمی ۲.۲ - اخلاقی ۲.۳ - شخصیتی ۲.۴ - اجتماعی ۲.۵ - تحصیلی ۳ - ضرورت شناسایی ۳.۱ - ضرورت مدارس جداگانه ۳.۲ - معایب عدم شناسایی ۴ - طرح و برنامه آموزشی ۴.۱ - تسریع برنامه‌های آموزشی ۴.۱.۱ - شروع زودهنگام مدرسه ۴.۱.۲ - جهش تحصیلی ۴.۱.۳ - پیشرفت پیوسته و مستمر ۴.۱.۴ - جایگزینی پیشرفته ۴.۲ - غنی کردن برنامه‌ها ۴.۳ - برنامه آموزشی ویژه ۴.۳.۱ - پیچیده‌سازی محتوایی ۴.۳.۲ - نوآوری محتوایی ۵ - پانویس ۶ - منبع ۱ - تعریفدر این مقاله، با اشاره به تعاریف مختلف از کودک تیزهوش و معیارهای سرآمد بودن، به دلایل ضرورت شناختن استعدادهای کودکان تیزهوش و پرورش این استعدادها می‌پردازیم. واژه باهوش، در نزد اشخاص مختلف، همراه با معانی و مفاهیم گوناگونی است. در واقع هیچ اتفاق نظر کاملی در تعریف کودک تیزهوش وجود ندارد و این بیشتر به خاطر تنوع استعدادها و جنبه‌های مختلف هوش انسان می‌باشد. [۲]
افروز، غلامعلی، مقدمه‌ای بر روانشناسی و آموزش و پرورش کودکان استثنایی، ص۱۲۴، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.
اولین شرطی که برای تیزهوشی در نظر گرفته شده است، هوشبهر بیش از ۱۳۰ است. در کنار چنین هوشبهری، آفرینندگی و توانایی فرد در استدلال و همچنین ابتکار او در انجام کارها را باید مدنظر داشت. پیشرسی استعداد و تمایل به رقابت با کودکان بزرگتر از خود، نیز از جمله شاخص‌هایی است که در کودکان تیزهوش دیده می‌شود. [۳]
احمدوند، محمدعلی، روانشناسی کودکان استثنایی، ص۲۲۲، تهران، دانشگاه پیام نور، ۱۳۷۵.
در تعریف کودک تیزهوش باید به این نکته مهم اشاره کرد که، کودک تیزهوش اول، یک کودک است و بعد کودکی تیزهوش. تیزهوشی، جوانب متعددی داشته و تحت شرایط و مقتضیات معین، جلوه‌های مشخصی از آن نمودار می‌گردد. بین کودکان تیزهوش تفاوت‌های مشهودی در زمینه‌های مختلف وجود دارد. به‌طوری که یک کودک ممکن است در یکسری از کارها برجسته بوده و کودک دیگری در کارهای کاملا متفاوتی، در حالی که هر دو کودک، سرآمد هستند اما در زمینه‌های مختلف. ۱.۱ - سرآمد بودنگروهی از صاحبنظران، اصطلاح سرآمد را به گروهی اطلاق می‌کنند که قدرت فوق‌العاده‌ای در جنبه‌های وسیع و مختلف توانایی‌های ذهنی، داشته باشند. [۴]
افروز، غلامعلی، مقدمه‌ای بر روانشناسی و آموزش و پرورش کودکان استثنایی، ص۱۲۵، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.
یعنی برتری کودک در یکی دو زمینه را به معنی تیزهوشی نمی‌دانند و معتقدند تیزهوش، کسی است که تقریبا از نظر تمام جنبه‌های پیشرفت و نیز کسب مهارت‌ها از سن خود جلوتر است، چنین کودکی از هر لحاظ پیشرفته‌تر از کودکان دیگر است. [۵]
استاپرد، میریام، همه کودکان تیزهوشند اگر...، ص۱۵۸، ترجمه سهراب سوری و امیر صادقی بابلان، نثر دانش ایران، ۱۳۸۲.
در حالی که گروهی دیگر را عقیده بر آن است که تیزهوش، کسی است که فقط در یکی از جنبه‌های ذهنی، شایستگی فوق‌العاده‌ای داشته باشد. برخی از دانشمندان، تیزهوشی را در بالا بودن بهره هوشی (IQ) و یا در قدرت تفکر انتزاعی و درک معانی و بعضی دیگر آن را در سرعت و سهولت در یادگیری موسیقی، هنر و خلاقیت می‌دانند. وقتی ما برای توصیف تیزهوشی، اعمال برجسته و مفید را وارد می‌کنیم، مطلب کمی پیچیده و مبهم می‌شود. چون کودکان تیزهوشی هم وجود دارند که اعمالشان نشان‌دهنده تیزهوشی‌شان نیست و نمی‌توانند قدرتی را که دارند به علل روانی، عدم انگیزه‌ها و یا انگیزه‌های نادرست و دیگر عوامل محیطی نشان دهند و همچنین کودکان تیزهوشی داریم که استعدادشان را در کارهایی که پذیرفته نیست، به‌کار می‌برند ولی همه آنها هوشبهرشان یکی است و هوش فوق‌العاده دارند. [۶]
افروز، غلامعلی، مقدمه‌ای بر روانشناسی و آموزش و پرورش کودکان استثنایی، ص۱۲۶، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.
۱.۲ - معیارهای سرآمدیبنابراین می‌توان معیارهای سرآمدی را این‌گونه بیان کرد: · هوشبهر بیش از ۱۳۰ · پیشرسی استعداد و برتری نسبت به همسالان · آفرینندگی و ابتکار در انجام کارها · تفکر انتزاعی و خلاقیت · سرعت و سهولت در یادگیری موسیقی و هنر · تمایل به رقابت با کودکان بزرگتر. ۲ - ویژگیهابر اساس یک طرز فکر قالبی قدیمی در مورد افراد سرآمد، ابتدا چنین افرادی از لحاظ جسمی ضعیف، از لحاظ اجتماعی ناسازگار، از لحاظ علاقه محدود و از لحاظ هیجانی بی‌ثبات پنداشته می‌شدند. [۷]
شریفی درآمدی، پرویز، روانشناسی کودکان استثنایی، ص۹۴، تهران، روان‌سنجی، ۱۳۸۰، جلد اول.
ولی تحقیقاتی که از مدت‌ها پیش توسط دانشمندان مختلف در این زمینه انجام شده است، با وجود مشاهدات انفرادی بعضی از ویژگی‌های فوق، وجود آنها را مورد تایید قرار نداده است. [۸]
سید‌عباس‌زاده، میرمحمد، آشنایی با تعلیم و تربیت کودکان تیزهوش، ص۴۷، تهران، جهاد دانشگاهی، ۱۳۷۲.
این برداشت قالبی جدید، ریشه در بدفهمی دو پدیده آماری دارد: یکی پراکندگی نمرات حول میانگین و دیگری همبستگی متقابل در بین ویژگی‌ها. چه افراد سرآمدی وجود دارند که ضعیف، کوچک، بیمارگونه، ناسازگار، کم‌آموز، ناجذاب یا در مقایسه با همسالان خود از سطح هوشی بهنجار پایین‌ترند. [۹]
شریفی درآمدی، پرویز، روانشناسی کودکان استثنایی، ص۹۴، تهران، روان‌سنجی، ۱۳۸۰، جلد اول.
واقعیت این است که هیچ ویژگی خاصی به تنهایی نمی‌تواند دال بر هوش خارق‌العاده باشد. بلکه ترکیب ظریفی از چندین ویژگی کلیدی است که تجمع آنها با یک شدت معین یا با قدرت انتشار استثنایی است که باید جستجو شود. کارشناسان این رشته نسبت به چنین ترکیباتی حساسیت دارند، اما حتی آنها هم نمی‌توانند چنین ترکیباتی را به عنوان راه‌های مطمئن، برای شناسایی تیزهوشی ارتقاء دهند. آنها هنوز مجبورند برای اثبات مشاهداتشان به یافته‌های واقع‌بینانه‌تر تست‌های استاندارد، توسل جویند. [۱۰]
ویرجینیا ز. اریچ، آموزش کودکان تیزهوش، ص۴۳، ترجمه اکرم کلانکی، تهران، الهدی، ۱۳۷۱.
مطالعات انجام شده پیرامون ویژگی‌های عمومی کودکان تیزهوش، حاکی از آن است که خصیصه‌های رفتاری زیر عموما در نزد کودکان تیزهوش قابل ملاحظه است. البته باید توجه داشت که تمامی این ویژگی‌ها در گروه کودکان تیزهوش مشاهده می‌شود، اما ممکن است همه ویژگی‌ها نزد تک‌تک کودکان تیزهوش دیده نشود. در اینجا مهم‌ترین ویژگی‌های کودکان تیزهوش که شامل ویژگی‌های جسمی، اخلاقی، شخصیتی، اجتماعی و تحصیلی است را بیان می‌کنیم. [۱۱]
افروز، غلامعلی، مقدمه‌ای بر روانشناسی و آموزش و پرورش کودکان استثنایی، ص۱۲۹، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.
۲.۱ - جسمیکودکان تیزهوش، رشد بدنی بهتری نسبت به همسالان خود دارند. این گروه از نظر قد، بلندتر و از نظر وزن، سنگین‌تر از حد متوسط هستند. آنان کمتر بیمار می‌شوند و از زیبایی و جذابیت بیشتری برخوردارند. [۱۲]
احمدوند، محمدعلی، روانشناسی کودکان استثنایی، ص۲۵۰، تهران، دانشگاه پیام نور، ۱۳۷۵.
بنابر مطالعات ترمن، کودکان تیزهوش تحت مطالعه وی تا میانسالی، همچنان ویژگی‌های جسمانی برتر خودشان را حفظ کرده‌اند، اما این برتری در هنگام تولد یا نخستین سال بعد از تولد، قابل ردگیری نیست. [۱۳]
شریفی درآمدی، پرویز، روانشناسی کودکان استثنایی، ص۹۴، تهران، روان‌سنجی، ۱۳۸۰، جلد اول.
۲.۲ - اخلاقیاکثر کودکان تیزهوش، در سنین اولیه به مفاهیم انتزاعی خوب و بد، درست و نادرست، عدالت و ظلم علاقمند می‌شوند. آنان به‌ویژه به مسایل اجتماعی و روش‌هایی که می‌توان آنها را حل کرد، اشتیاق از خود نشان می‌دهند. اغلب مطالعات نشان می‌دهد که افراد تیزهوش از نظر رفتارهای اخلاقی از افراد معمول برتر هستند و در اغلب تعاریف، آنها را غول‌های اخلاقی معرفی کرده‌اند. [۱۴]
احمدوند، محمدعلی، روانشناسی کودکان استثنایی، ص۲۴۸، تهران، دانشگاه پیام نور، ۱۳۷۵.
در اینجا ذکر این نکته حائز اهمیت است که مشاهده خوش‌خلقی نزد کودکان تیزهوش منوط بر آن است که آنها فرصت یا فرصت‌های لازم را برای ظهور استعدادهای خود در محیط خانواده داشته باشند. بدیهی است هرگونه تهدید، تنبیه و یا تحقیر و سرزنش این کودکان می‌تواند خلق بالقوه نیکوی آنها را به تندخویی و بی‌قراری و یا احیانا پرخاشگری و کمرویی مبدل سازد. [۱۵]
افروز، غلامعلی، مقدمه‌ای بر روانشناسی و آموزش و پرورش کودکان استثنایی، ص۱۳۱، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.
۲.۳ - شخصیتیکودکان تیزهوش از اعتماد به نفس بالایی برخوردارند و خود را به راحتی با شرایط جدید سازگار می‌کنند. [۱۶]
سید‌عباس‌زاده، میرمحمد، آشنایی با تعلیم و تربیت کودکان تیزهوش، ص۴۱، تهران، جهاد دانشگاهی، ۱۳۷۲.
آنها همچنین از انرژی بالا و حافظه فوق‌العاده‌ای برخوردارند. این کودکان مطالب یا موضوعاتی را که مورد توجهشان قرار می‌گیرد، با سرعت و دقت خارق‌العاده‌ای به ذهن می‌سپارند. کودکان تیزهوش، فوق‌العاده کنجکاو هستند و دوست دارند مرتبا پرسش‌های فراوان و پیچیده‌ای را مطرح کنند و در عین‌حال وقتی از آنها سؤالی می‌شود، غالبا پاسخ‌های پیچیده‌ای را مطرح می‌کنند و توضیحات آنان درباره جزئیات یک مساله حاکی از درک عمیق ایشان از موضوعات گوناگون است. آنان از قدرت تخیل و تفکر انتزاعی بیشتری نسبت به همسالان خود برخوردارند و همواره به جای "آنچه که هست" در‌اندیشه "آنچه که می‌تواند باشد" هستند. گستردگی و تنوع علایق آنها فوق‌العاده مشهود است، به عبارت دیگر دوست دارند بسیاری از چیزها و امور مختلف را تجربه کنند. آنان از دامنه فعالیت بیشتری برخوردارند و در زمینه‌های مورد علاقه خود پشتکار و پایداری فوق‌العاده چشمگیری نشان می‌دهند. [۱۷]
افروز، غلامعلی، مقدمه‌ای بر روانشناسی و آموزش و پرورش کودکان استثنایی، ص۱۳۰-۱۳۲، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.
همچنین خلاقیت و قوه ابتکار، ثبات شخصیت، تشریک مساعی و سلاست کلامی در کودکان تیزهوش قابل مشاهده است. [۱۸]
ویرجینیا ز. اریچ، آموزش کودکان تیزهوش، ص۴۶، ترجمه اکرم کلانکی، تهران، الهدی، ۱۳۷۱.
۲.۴ - اجتماعیاز جمله ویژگی‌های رفتاری قابل توجه در کودکان تیزهوش که از نظر اجتماعی فوق‌العاده حائز اهمیت است، تمایل آنان به رهبری گروه است. آنان یا خود فعالانه در انجام کاری شرکت می‌کنند یا قبل از پیوستن به گروه مورد نظر، رفتار اعضای آن را به دقت مورد مشاهده و ارزیابی قرار می‌دهند. [۱۹]
افروز، غلامعلی، مقدمه‌ای بر روانشناسی و آموزش و پرورش کودکان استثنایی، ص۱۳۳، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.
تیزهوشان، همچنین از یک حس قوی عدالت اجتماعی برخوردار هستند، به رفاه دیگران علاقمندند [۲۰]
ویرجینیا ز. اریچ، آموزش کودکان تیزهوش، ص۴۹، ترجمه اکرم کلانکی، تهران، الهدی، ۱۳۷۱.
و مشکلاتی از قبیل فقر و رنج دیگران، بی‌عدالتی و رفتار غیرانسانی، آنان را به شدت ناراحت و متاثر می‌سازد. با اینکه تیزهوشان حقیقتا اجتماعی‌اند اما هر چه کودک تیزهوش‌تر باشد، یافتن معاشرین همساز مشکل‌تر می‌شود و احتمال بیشتری وجود دارد که کودک به درون نقش یک نظاره‌گر بخزد و درون‌گرا شود. [۲۱]
ویرجینیا ز. اریچ، آموزش کودکان تیزهوش، ص۸۳، ترجمه اکرم کلانکی، تهران، الهدی، ۱۳۷۱.
۲.۵ - تحصیلیکودکان تیزهوش عموما دارای کنجکاوی زیاد، اطلاعات عمومی زیاد و علاقه وافر به یادگیری هستند. [۲۲]
سید‌عباس‌زاده، میرمحمد، آشنایی با تعلیم و تربیت کودکان تیزهوش، ص۴۸، تهران، جهاد دانشگاهی، ۱۳۷۲.
آنها خیلی سریع یاد می‌گیرند، از قدرت ادراک بسیار خوبی برخوردارند و با سرعت قابل توجهی مساله مورد نظر را درک می‌کنند. [۲۳]
افروز، غلامعلی، مقدمه‌ای بر روانشناسی و آموزش و پرورش کودکان استثنایی، ص۱۳۰، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.
کودکان تیزهوش معمولا خواندن و صحبت کردن را زودتر از معمول فرا می‌گیرند و خزانه لغات گسترده‌ای دارند. معلومات عمومی بیشتر، پیشرفت درسی سریع و استعداد ویژه در ریاضیات از دیگر ویژگی‌های تیزهوشان است. [۲۴]
ویرجینیا ز. اریچ، آموزش کودکان تیزهوش، ص۴۸، ترجمه اکرم کلانکی، تهران، الهدی، ۱۳۷۱
۳ - ضرورت شناساییجامعه، باید توانایی‌ها و استعدادهای بالقوه کودکان را شناسایی کرده و شرایطی به وجود آورد که تحت راهنمایی، هدایت و ارشاد معلمان و مسئولان ذی‌ربط تا جایی که ممکن است، استعدادها، ظرفیت‌ها و توانایی‌های همه کودکان در کمترین مدت و بیشترین مقدار که "مناسب حال" فردفرد کودکان باشد، پرورش داده شوند. بر این اساس، کودکان تیزهوش هم در زمره بچه‌های دیگر قرار می‌گیرند و باید مناسب حال خودشان به آنها توجه شود. مطمئنا برنامه مناسب حال آنان، چیزی برتر از برنامه‌هایی است که دانش‌آموزان دیگر نیاز دارند. [۲۵]
سید عباس‌زاده، آشنایی با تعلیم و تربیت کودکان تیزهوش، ص۱۲، جهاد دانشگاهی، ۱۳۷۲.
۳.۱ - ضرورت مدارس جداگانهکودکان تیزهوش باید شناسایی شوند و در مدارس جداگانه و با شیوه‌های متفاوت از کودکان عادی آموزش ببینند. زیرا شواهد زیادی وجود دارد که بعضی از کودکان تیزهوش به دلیل عدم هماهنگی با کل وضع موجود مدارس عادی و عدم تناسب آنان با وضع تحصیلی کودکان دیگر و نیز عدم انگیزه کافی، ترک تحصیل می‌کنند و بعضی از آنها هم سرانجام به انحراف کشانده می‌شوند. اکثر مدل‌های توسعه شناختی به تاثیر و اهمیت حضور کودک در محیط هماوردی (چالشی) برای رشد هوش، تاکید می‌کنند. طبق نظریه پیاژه، فرد تجارب جدید را با ساختارهای درونی موجود مطابقت می‌دهد و زمانی که بین مدل درونی موجود از واقعیات و تجارب جدید با مدل درونی قبلی اختلاف وجود داشته باشد، ساختارهای درونی برای در نظر گرفتن و رعایت تجارب جدید تغییر پیدا می‌کنند (همانندسازی) و زمانی که این دو با هم سازگار باشند (عدم مطابقت وجود نداشته باشد) همسازی رخ می‌دهد. بدین ترتیب، رشد شناختی زمانی رخ می‌دهد که محیط، حاوی چیزهای جدیدی باشد که کودک با آن مواجه می‌شود. علاوه بر این، انگیزه، گرایش و طرز تلقی کودکان در امر یادگیری، در داخل گروه‌ها نسبت به همدیگر تاثیر گذاشته و موجب می‌شود که همجواری کودکان عقب‌مانده، عادی و تیزهوش برای کودکان عادی و عقب‌مانده سودمند باشد و به زیان کودکان تیزهوش تمام شود. در حالی که اگر همین کودکان تیزهوش در گروه‌های همگن تحصیل کنند، بازده بیشتری خواهند داشت. [۲۶]
سید عباس‌زاده، آشنایی با تعلیم و تربیت کودکان تیزهوش، ص۲۳، جهاد دانشگاهی، ۱۳۷۲.
۳.۲ - معایب عدم شناساییناشناخته ماندن کودک تیزهوش و اینکه نتواند به ظرفیت بالقوه خود صورت عملی ببخشد، برای همه جامعه غم‌انگیز است. نوابغ و تیزهوشان، ذخایر و مواهب اجتماعی هستند [۲۷]
سید عباس‌زاده، آشنایی با تعلیم و تربیت کودکان تیزهوش، ص۱۶، جهاد دانشگاهی، ۱۳۷۲.
که در رشد و تعالی فرهنگ و تمدن ملت‌ها نقش اساسی داشته‌اند. [۲۸]
افروز، غلامعلی، مقدمه‌ای بر روانشناسی و آموزش و پرورش کودکان استثنایی، ص۱۲۷، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.
جهان به کودکان باهوش و بالیاقت نیاز دارد، کسانی که در طول زندگی می‌درخشند و می‌توانند قابلیت‌های بالقوه خود را با سعی و تلاش در تمام زمینه‌ها به‌کار گیرند و در هر گوشه‌ای از این دنیای پهناور، اگر فقط فرصت رشد و پرورش صحیح را داشته باشند، خود را نشان دهند. چنین برآورد گردیده که نصف کودکانی که با ساختمان هوشی عالی به دنیا می‌آیند، به علت فقدان محیط‌های مساعد اولیه برای آموزش لازم، به رشد هوشی ممکن و فعلیت استعدادهای موروثی خود نمی‌رسند. در حالی که ایجاد امکانات و تسهیلات ویژه برای شکوفایی و پرورش استعدادها از ضروریات جامعه آزاد و مطلوب می‌باشد. [۲۹]
افروز، غلامعلی، مقدمه‌ای بر روانشناسی و آموزش و پرورش کودکان استثنایی، ص۱۲۶، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.
بعضی‌ها با مشاهده یکی دو مورد از موفقیت کودکان تیزهوش در شرایط نامساعد زندگی خانوادگی، تصور می‌کنند که کودکان تیزهوش در هر شرایطی گلیم خود را به خوبی از آب بیرون خواهند کشید. این ادعا گرچه در مورد بعضی از کودکان تیزهوش می‌تواند صادق باشد، اما در مورد همه آنها صدق پیدا نمی‌کند. [۳۰]
سید عباس‌زاده، آشنایی با تعلیم و تربیت کودکان تیزهوش، ص۱۲، جهاد دانشگاهی، ۱۳۷۲.
در واقع توانایی‌ها و استعدادهای ویژه همواره خودبه‌خود و به تنهایی (بدون انگیزه مناسب) چندان موجب شکوفایی نمی‌شوند. [۳۱]
افروز، غلامعلی، مقدمه‌ای بر روانشناسی و آموزش و پرورش کودکان استثنایی، ص۱۲۶، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.
تحقیقات ثابت می‌کند که نه تنها عدم شرایط مناسب موجب احساس ناامنی و تشویش بعضی از کودکان تیزهوش می‌شود، بلکه آنها را به عقب‌افتادگی، ضعف در تمرکز حواس، گوشه‌گیری، پرخاشگری و حتی عدم فعالیت و انفعال افراطی سوق می‌دهد. [۳۲]
سید عباس‌زاده، آشنایی با تعلیم و تربیت کودکان تیزهوش، ص۱۳، جهاد دانشگاهی، ۱۳۷۲.
۴ - طرح و برنامه آموزشیطرح و برنامه آموزشی کودکان تیزهوش، باید مستقیما براساس نیازها، علایق، توانایی‌ها، درجه تحصیل و قدرت آفرینندگی آنان انجام پذیرد. شاگردان تیزهوش، به محیطی احتیاج دارند که در آن بتوانند کارهای مورد علاقه خود را دنبال کنند، مطالعه نمایند و کتاب‌هایی را که در سطح آنان است، آزادانه انتخاب کنند. علایق، دانش و توانایی تیزهوشان، بسیار گسترده‌تر و بالاتر از دیگر دانش‌آموزان است. بنابراین برنامه‌های آموزشی برای آنان باید براساس شناخت توانایی‌ها، ذوق‌ها، علایق و احتیاجات فکری، روانی و عاطفی این قبیل افراد که بسیار نامتجانس و پیشرفته‌اند، قرار داده شود. طرح آموزشی برای این دانش‌آموزان باید محیطی فراهم آورد تا بتوانند توانایی‌های خود را به‌کار گیرند و از آن لذت ببرند. برنامه مناسب برای تیزهوشان باید از اعمال مقررات یکنواخت برای همه، فشار انتخاب حرفه‌ای که اقتصادی است، فشار محدود کردن خواسته‌ها و نیازها و فشار همرنگ شدن با دیگران عاری باشد. در جوامع مختلف با توجه به امکانات، روش‌های خاصی اتخاذ و تجربه گردیده است که در زیر به آنها اشاره‌ای می‌شود: ۴.۱ - تسریع برنامه‌های آموزشیروش تسریع، یعنی مجاز دانستن دانش‌آموزان سرآمد به گذراندن دوره‌های تحصیلی با سرعت بیشتر که یک هدف آموزشی برای کودکان سرآمد به حساب می‌آید. تسریع، خود به چند روش فرعی تقسیم می‌شود: [۳۳]
شریفی درآمدی، پرویز، روانشناسی کودکان استثنایی، ج۱، ص۹۹، تهران، روان‌سنجی، ۱۳۸۱.
۴.۱.۱ - شروع زودهنگام مدرسهپذیرفتن دانش‌آموزان تیزهوش برای آمادگی یا کلاس اول براساس سن عقلی و نه سن تقویمی آنان. [۳۴]
سیف‌نراقی، مریم و نادری، عزت‌الله، آموزش و پرورش کودکان استثنایی، ص۸۵، دانشگاه پیام نور، ۱۳۷۴.
البته به غیر از انجام آزمایش‌های هوشی، بررسی بدنی و عاطفی و بلوغ اجتماعی لازم برای پذیرش زودرس کودک در کلاس اول دبستان کاملا ضروری می‌باشد. [۳۵]
افروز، غلامعلی، مقدمه‌ای بر روانشناسی و آموزش و پرورش کودکان استثنایی، ص۱۴۱، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.
۴.۱.۲ - جهش تحصیلیقدیمیترین روش در آموزش و پرورش دانش‌آموزان تیزهوش است. [۳۶]
افروز، غلامعلی، مقدمه‌ای بر روانشناسی و آموزش و پرورش کودکان استثنایی، ص۱۳۹، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.
در این روش، دانش‌آموز برخی از پایه‌های تحصیلی را صرفا با گذراندن امتحانات آن پایه و با کسب نمرات قابل قبول می‌گذراند. ۴.۱.۳ - پیشرفت پیوسته و مستمربدین معنی که در یک سال محتوای دروس دو کلاس و یا بیشتر را بخواند. [۳۷]
سیف‌نراقی، مریم و نادری، عزت‌الله، آموزش و پرورش کودکان استثنایی، ص۸۵، دانشگاه پیام نور، ۱۳۷۴.
این روش در واقع یک نوع جهش تحصیلی است که با ایجاد تغییرات و اصلاحاتی در این روش و برای اجتناب از بعضی نتایج احتمالی نامطلوب آن ارائه شده است. در این روش، دانش‌آموز تیزهوش توسط معلم راهنمایی و تشویق می‌گردد که مطابق توانایی ذهنی و استعداد خودش بدون در نظر گرفتن سطح درسی عمومی کلاس پیشرفت نماید. [۳۸]
افروز، غلامعلی، مقدمه‌ای بر روانشناسی و آموزش و پرورش کودکان استثنایی، ص۱۴۰، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.
۴.۱.۴ - جایگزینی پیشرفتهدر این روش، دانش‌آموز واحدهای دانشگاهی را هنگامی که در دبیرستان درس می‌خواند، می‌گذراند و به این ترتیب برنامه دانشکده را زودتر تمام می‌کند. تمام این روش‌ها برای کوتاه کردن زمانی است که دانش‌آموز تیزهوش باید در مدرسه بگذراند. همچنین هم‌گروه شدن کلاسی با دانش‌آموزانی که از لحاظ سن عقلی با تیزهوش مساوی‌اند و در آن، کودک سرآمد همواره نفر اول نیست، کودک را با "مفهوم از خود"ی واقع‌گرایانه آشنا کرده و به آنها تحمل کسانی را که توانایی‌هایشان از آنان بسیار برتر نیست را می‌آموزد. بنابراین، شواهد آشکارا از تسریع‌سازی، به‌خصوص در مورد دانش‌آموزان بسیار سرآمد حمایت می‌نماید. [۳۹]
شریفی درآمدی، پرویز، روانشناسی کودکان استثنایی، ج۱، ص۱۰۰-۱۰۱، تهران، روان‌سنجی، ۱۳۸۱.
در عین حال، تسریع بیش از حد علاوه بر ایجاد مشکلات عاطفی و عدم توافق فکری به خاطر اختلاف سن اشتغال، این گروه را نیز پس از فراغت از تحصیل با مشکل مواجه می‌سازد. [۴۰]
شریفی درآمدی، پرویز، روانشناسی کودکان استثنایی، ج۱، ص۲۵۸، تهران، روان‌سنجی، ۱۳۸۱.
۴.۲ - غنی کردن برنامههاغنی کردن برنامه یعنی، افزودن فعالیت‌هایی که باعث رشد مهارت‌های ذهنی با خلاقیت ویژه‌ای در دانش‌آموز تیزهوش می‌شود. این بدین معنی است که برنامه جاری انعطاف بیشتری می‌یابد و طرح درس براساس نیازها، توانایی‌ها و خواسته‌های دانش‌آموز بنا می‌شود. این روش در صورتی که به تیزهوش اجازه طی کردن سریع کلاس‌ها داده نشود، اجرا می‌شود و به‌خصوص برای تیزهوشانی که در کلاس‌های ابتدایی هستند، بسیار مطلوب و عادلانه است. شاید بیشترین روشی که برای دانش‌آموزان تیزهوش در سطح جهان به‌کار گرفته شده است، همانا به صورت غنی‌سازی برنامه‌های عادی مدارس باشد. غنی‌تر کردن برنامه از راه‌های گوناگون ممکن است صورت گیرد: · ارائه دادن مطالب اضافی و مفید در باب موضوع به‌خصوصی که مورد علاقه دانش‌آموزان است. ۴.۳ - برنامه آموزشی ویژهبرنامه آموزشی ویژه برای گروه دانش‌آموزان تیزهوش (آموزش جداگانه) · برنامه نیمه‌وقت یا آموزش خاص در مدرسه بسیاری از متخصصین آموزش و پرورش عقیده دارند، آموزش ویژه و متمرکز تیزهوشانی که دارای توانایی‌های مشابه هستند نسبت به سایر روش‌ها، مناسب‌تر و مقرون به صرفه‌تر است. در عین حال، شرط موفقیت آن سود جستن از برنامه‌ای غنی و مناسب و همچنین بهره‌گیری از معلمان ورزیده می‌باشد. [۴۳]
سیف‌نراقی، مریم و نادری، عزت‌الله، آموزش و پرورش کودکان استثنایی، ص۸۶، دانشگاه پیام نور، ۱۳۷۴.
۴.۳.۱ - پیچیده‌سازی محتواییپیچیدهسازی محتوایی، دانش‌آموزان سرآمد را برمی‌انگیزاند تا سطوح بالاتری از تفکر را که دانش‌آموزان معمولی و همسن، فهم آن را مشکل و یا غیرممکن می‌یابند، درک کنند. هدف اصلی این است که دانش‌آموزان را تشویق کنیم تا مطالب انتزاعی مهم، قوانین علمی و یا اصول کلی را که در موقعیت‌های زیادی کاربرد دارند، دریابند. ۴.۳.۲ - نوآوری محتواییمنظور از نوآوری محتوایی، ارائه مطالبی است که معمولا به علت محدودیت‌های زمانی و یا ماهیت انتزاعی دروس در برنامه‌های کلی مدارس عمومی جایی ندارند. هدف این است که به دانش‌آموزان سرآمد کمک شود تا بر ایده‌های مهم تسلط یابند. دانش‌آموزان سرآمد قادرند ارتباطات موجود در بین حیطه‌های درسی را کشف کنند. این به معنای آن است که معلم می‌تواند یک یا دو مثال از نوع ماهیت انتزاعی را ارائه دهد و سپس دانش‌آموز را وادارد تا چیزهای دیگری بر آن اساس پیشنهاد کند. [۴۴]
شریفی درآمدی، پرویز، روانشناسی کودکان استثنایی، ج۱، ص۱۰۲-۱۰۳، تهران، روان‌سنجی، ۱۳۸۱.
۵ - پانویس
۶ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله«تعریف و ضرورت شناسایی استعدادهای کودکان تیزهوش»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۴/۱۵. • سایت پژوهه، برگرفته از مقاله«خصوصیات عمومی کودکان تیزهوش»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۴/۱۵. • سایت پژوهه، برگرفته از مقاله«شیوه های آموزش و پرورش کودکان تیزهوش»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۴/۱۵. رده‌های این صفحه : روانشناسی تربیتی | روانشناسی یادگیری | علوم تربیتی | کودکان استثنایی | مباحث روانشناسی
|